Πρόκειται για μία προσπάθεια που γίνεται από το Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ) και το Εργαστήριο Βιομηχανικής και Ενεργειακής Οικονομίας του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ-ΕΒΕΟ).

Οι τομείς που εξετάστηκαν που δημιουργήθηκαν αφορούν στις εξής αλυσίδες αξίας:

1. Τρόφιμα και Βιο-αγροδιατροφή
2. Παραγωγή Ενέργειας
3. Διαχείριση – Εξοικονόμηση Ενέργειας
4. Περιβαλλοντική Βιομηχανία
5. Κλωστοϋφαντουργία – Ένδυση
6. Κατασκευές – Δομικά Προϊόντα
7. Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών
8. Υγεία
9. Συσκευασία

Ανάλυση ανά κλάδο

Ακολουθούν ορισμένα από τα βασικά συμπεράσματα σε κάθε κλαδικό οικοσύστημα:

1) Τρόφιμα

Το κλαδικό οικοσύστημα των τροφίμων και της βιο-αγροδιατροφής συνιστά μία από τις σημαντικότερες αλυσίδες αξίας της ελληνικής οικονομίας, καθώς αγγίζει και τους τρεις βασικούς τομείς της: την αγροτική παραγωγή η οποία είναι μεν ποιοτική, αλλά ίσως έχει αδυναμία σαφούς στόχευσης και προσανατολισμού, τη μεταποίηση τροφίμων - ποτών που παρά την κρίση φαίνεται να ανθίσταται ακόμα και βεβαίως το σχετικό εμπόριο.

Ο τομέας ωστόσο αναζητά ένα νέο εξωστρεφή βηματισμό με έμφαση στην παραγωγή τοπικών, παραδοσιακών προϊόντων, ΠΟΠ και ΠΓΕ που αναδεικνύουν το ελληνικό branding, την ταυτότητα και προέλευση του προϊόντος, την ποιότητα και τη διαπίστευση.

Παράλληλα με την ανάδειξη της παράδοσης χρειάζεται η διαρκής καινοτομία, η ενσωμάτωση τεχνολογίας στο προϊόν και στη συσκευασία (πχ. προϊόντα βιοτεχνολογίας, νανοτεχνολογίας, «λειτουργικά τρόφιμα»).

Ήδη, υπάρχει σημαντική ερευνητική δραστηριότητα σε εφαρμογές γονιδιωματικής τεχνολογίας στην ιχνηλασιμότητα της παραγωγικής διαδικασίας (DNA bar coding), με καταχώρηση, ανάγνωση και διαχείριση των βάσεων δεδομένων του γενετικού αποτυπώματος των τροφίμων και χρήση τους ως πληροφορικών εργαλείων.

2) Ενέργεια

Στον τομέα της παραγωγής ενέργειας καταγράφονται σημαντικές προκλήσεις που συνδέονται με τη διαδικασία απελευθέρωσης της ενεργειακής αγοράς και με τη στρατηγική επιλογή της Ευρωπαϊκής Ένωσης για Βιώσιμη Ανάπτυξη (στόχoι 2020).

Ο τομέας της ηλεκτροπαραγωγής τίθεται στο επίκεντρο των προσπαθειών αυτών, σημειώνεται στην ανάλυση. Σε αυτόν αναμένονται οι πιο ριζικές μεταβολές στη διάρκεια της επόμενης δεκαετίας, και εκεί τίθενται οι πιο σοβαρές αναπτυξιακές προκλήσεις και οι μεγαλύτερες ευκαιρίες στον τομέα της απασχόλησης.

Οι σημερινές δυσλειτουργίες της αγοράς ηλεκτρισμού σχετίζονται με στρεβλώσεις στη διαμόρφωση της Οριακής Τιμής του Συστήματος, τη μη σύνδεση χονδρεμπορικής και λιανικής αγοράς, το γεγονός ότι τα τιμολόγια για τον τελικό καταναλωτή δεν αντανακλούν πλήρως το κοινωνικό κόστος, τα εγγυημένα τιμολόγια για τις ΑΠΕ δεν παρακολουθούν επαρκώς τις μεταβολές στο κόστος των τεχνολογιών, ενώ δημιουργείται κλίμα αβεβαιότητας σε σχέση με πιθανές μεταβολές τους.

Τα προβλήματα αυτά, σε συνδυασμό με τις σημαντικές αγκυλώσεις της δημόσιας διοίκησης και τις καθυστερήσεις που προκαλούν ανέξοδες και συχνά ατεκμηρίωτες προσφυγές στο ΣτΕ, δημιουργούν ένα περιβάλλον αποτρεπτικό για την προσέλκυση νέων επενδύσεων. Η υπέρβαση των σημερινών δυσλειτουργιών πέφτει αναμφισβήτητα στην πολιτεία που θα πρέπει να προωθήσει τις αναγκαίες θεσμικές αλλαγές.

Εξαρτάται όμως και από την ικανότητα επανασχεδιασμού του ενεργειακού τομέα σε μία βάση που θα δίνει ουσιαστική ώθηση σε φορείς καινοτόμων δράσεων και επενδύσεων υψηλής προστιθέμενης αξίας.

Άλλες καινοτόμες δράσεις με σημαντικές επιπτώσεις και σε άλλους κλάδους (π.χ. ΤΠΕ) είναι η ανάπτυξη των έξυπνων δικτύων και της αγοράς επικουρικών υπηρεσιών, όπως είναι η αξιοποίηση συστημάτων αντλησιοταμίευσης, ο εκσυγχρονισμός των υφισταμένων και η κατασκευή νέων υποδομών (δίκτυα, μετασχηματιστές κλπ), καθώς και η παροχή καθετοποιημένων υπηρεσιών λειτουργίας και συντήρησης υφιστάμενων και μελλοντικών εγκαταστάσεων αιολικής ενέργειας και φωτοβολταϊκών συστημάτων.

Επίσης στη συμβατική παραγωγή δημιουργούνται απαιτήσεις εξειδικευμένων ομάδων συντήρησης των συμβατικών μονάδων ηλεκτροπαραγωγής στο νέο τοπίο της απελευθερωμένης αγοράς. Προοπτικές, με ιδιαίτερα θετική επίπτωση στον αγροτικό τομέα, εμφανίζει και η σύγκαυση στερεών καυσίμων με βιομάζα.

3) Εξοικονόμηση Ενέργειας

Ως προς την εξοικονόμηση Ενέργειας, η ανάγκη για ορθολογική διαχείρισή της στην Ελλάδα προβάλει ως στόχος πρώτης προτεραιότητας και λόγω των υποχρεώσεων συμμόρφωσης στο πλαίσιο των στόχων του 2020.

Σήμερα η τελική χρήση και διαχείριση της ενέργειας χαρακτηρίζεται από σοβαρή σπατάλη ενεργειακών πόρων και συνεπακόλουθα, υψηλό οικονομικό και περιβαλλοντικό κόστος. Όμως η προώθηση επεμβάσεων εξοικονόμησης ενέργειας, αντιμετωπίζει δυσκολίες καταρχήν λόγω της μεγάλης διασποράς των τελικών ενεργειακών χρηστών, και λόγω χρηματοοικονομικής στενότητας και περιορισμού της επενδυτικής τους δραστηριότητας στην παρούσα συγκυρία.

4) Το περιβάλλον

Ο τομέας της περιβαλλοντικής βιομηχανίας χαρακτηρίζεται από δυναμική επέκταση, λόγω των απαιτήσεων επίτευξης στόχων που θέτει η ΕΕ και της ανάγκης εξοικονόμησης πόρων- ως απάντηση στην αυξανόμενη περιβαλλοντική ευαισθησία πολιτών και επιχειρήσεων, αλλά και ενός ευνοϊκού πλαισίου χρηματοδοτικών ενισχύσεων. Στο πλαίσιο αυτό οι επιχειρηματικές ευκαιρίες είναι αρκετές.

Το τρίπτυχο δράσης που θα πρέπει να προωθηθεί είναι εκσυγχρονισμός του θεσμικού πλαισίου, δημιουργία αποτελεσματικού συστήματος ελέγχου εφαρμογής της περιβαλλοντικής νομοθεσίας και άρση γραφειοκρατίας για αδειοδότηση έργων και εγκαταστάσεων προστασίας περιβάλλοντος.

Πέρα όμως από τις επενδύσεις ζητούμενο για τις επιχειρήσεις είναι και η απόκτηση τεχνογνωσίας. Προς αυτή την κατεύθυνση μπορεί να βοηθήσει η σύσταση clusters καινοτομίας με την συμμετοχή ΑΕΙ ή/και ερευνητικών κέντρων και επιχειρήσεων για ανάπτυξη εφαρμοσμένης και στοχοθετημένης έρευνας.

Οι σχηματισμοί αυτοί δύνανται μάλιστα να συνεισφέρουν στην επίλυση και άλλων λειτουργικών προβλημάτων των επιχειρήσεων όπως η οργάνωση και ανάπτυξη προσωπικού στο πλαίσιο λειτουργιών εταιρικής κοινωνικής ευθύνης ή οικολογικής σήμανσης, η υλοποίηση προγραμμάτων κατάρτισης αλλά και η ενημέρωση & ευαισθητοποίηση πολιτών και επιχειρήσεων σε περιβαλλοντικά θέματα (π.χ. στο θέμα της ανακύκλωσης).

Σημαντικά θα βοηθούσε στην οργάνωση του κλάδου η ύπαρξη δυνατότητας πιστοποίησης τεχνικών ειδικοτήτων και επαγγελματικών προσόντων π.χ. από τη Διεθνή Ένωση για τη Διαχείριση των Στερεών Αποβλήτων (ISWA) για την ειδικότητα του «Waste Manager».

5) Κλωστοϋφαντουργία

Ο τομέας της κλωστοϋφαντουργίας και ένδυσης φαίνεται διχασμένος ανάμεσα στο παραδοσιακό ύφασμα με βάση το βαμβάκι και τα σύνθετα υφάσματα που προκρίνει η διεθνής μόδα.

Για να αναδειχθεί περαιτέρω ο τομέας χρειάζεται να γίνουν στρατηγικές συμπράξεις (strategic partnerships) μεταξύ των επιχειρήσεων, στην Ελλάδα και διεθνώς, αλλά και συνεργασίες με ερευνητικά κέντρα-εκπαιδευτικούς φορείς, για ανάπτυξη συστημάτων παραγωγής-προϊόντων κλωστοϋφαντουργίας υψηλής προστιθέμενης αξίας.

Η εξωστρέφεια των ελληνικών επιχειρήσεων μπορεί ακόμα να ενισχυθεί με τη δημιουργία διεθνώς αναγνωρίσιμων εμπορικών σημάτων (brand names) μόδας.

Προς αυτές τις κατευθύνσεις, οι κλαδικοί σύνδεσμοι πρέπει να συγκροτήσουν «στρατηγείο» για τη διαμόρφωση στρατηγικής στον τομέα, λαμβάνοντας υπόψη τρέχουσες-αναμενόμενες συνθήκες στη διεθνή αγορά αλλά και παρέχοντας υπηρεσίες, όπως ενημέρωση για νέες τεχνολογίες στην παραγωγή προϊόντων ένδυσης υψηλής προστιθέμενης αξίας, διευκόλυνση των επιχειρηματικών επαφών με άλλες χώρες, παρότρυνση συμμετοχής σε διεθνείς εκθεσιακές εκδηλώσεις, με προώθηση της ελληνικής ταυτότητας των εγχώριων προϊόντων (προϊόντα «Made in Greece»). Πρέπει όμως ταυτόχρονα να οργανωθεί και το επιχειρηματικό περιβάλλον.

6) Κατασκευές

Ο τομέας των κατασκευών και δομικών προϊόντων, κατά την προηγούμενη περίοδο αποτελούσε κινητήριο μοχλό της ελληνικής οικονομίας, αυξάνοντας τη βαρύτητα του στην ελληνική οικονομία.

Τώρα απαιτείται η αλλαγή στην επιχειρηματική δομή, ξεπερνώντας τα προσκόμματα που δημιουργεί ο κατακερματισμός της παραγωγής, ενώ είναι αναγκαία η ανάπτυξη ή έστω η ενσωμάτωση των διεθνών τεχνολογικών εξελίξεων στο ελληνικό περιβάλλον.

Η ενεργότερη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα μπορεί να συμβάλει στη βελτίωση του επιπέδου έρευνας και τεχνολογίας, μέσω ανάπτυξης νέων δομών, όπως τα Κέντρα Αριστείας και τα σχετικά Clusters.

Η άρση γραφειοκρατικών εμποδίων στην έκδοση αδειών για πραγματοποίηση επενδύσεων μαζί με τη δημιουργία επαρκούς συστήματος κανόνων και μηχανισμού εποπτείας στα υλικά θα μπορούσαν να βελτιώσουν το επενδυτικό περιβάλλον.

7) Πληροφορική - Επικοινωνίες

Ο τομέας τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών συνιστά ένα καθοριστικό κλαδικό οικοσύστημα, καθώς η τεχνολογία είναι το βασικό εργαλείο που μπορεί να υποστηρίξει συνολικά τον εκσυγχρονισμό του παραγωγικού συστήματος της χώρας.

Εδώ πρέπει να διερευνηθεί, η εφαρμογή πρακτικών «outsourcing», ως μια στρατηγική επιλογή που θα καταστήσει ταχύτερη, φθηνότερη και αποδοτικότερη την αξιοποίηση των ΤΠΕ από τις ελληνικές επιχειρήσεις και τη Δημόσια Διοίκηση.

Παράλληλα το ίδιο το κράτος πρέπει να υιοθετήσει το ρόλο του εξειδικευμένου «αγοραστή» στη κατεύθυνση της ενίσχυσης της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και ιδιαίτερα των αυτοματοποιημένων συναλλαγών στο μοντέλο «one-stop-shop».

Προτείνεται μάλιστα η διαμόρφωση πενταετούς διάρκειας επενδυτικών προγραμμάτων στις τεχνολογίες ΤΠΕ στις επιχειρήσεις και δημόσιους φορείς αλλά και η αναζήτηση νέων τρόπων ανάθεσης και εκτέλεσης των δημοσίων έργων, που να διορθώνουν το σημερινό αναποτελεσματικό και χρονοβόρο πλαίσιο διαγωνισμών.

8) Υγεία

Το κλαδικό οικοσύστημα της υγείας, καθορίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό από το δημόσιο τομέα και την οργάνωσή του.

Ως επιχειρηματικές ευκαιρίες προκρίνονται η παραγωγή γενόσημου φαρμάκου στην Ελλάδα, η επανατοποθέτηση / επαναστόχευση φαρμάκων στην αγορά για νέες ενδείξεις-κατοχύρωση νέας πατέντας, αλλά και η ανάπτυξη τομέων όπως παραγωγή φυτικών καλλυντικών, εναλλακτικός ιατρικός τουρισμός και κέντρα αποκατάστασης.

Η Ελλάδα μπορεί ακόμα να αναδειχθεί σε περιφερειακό κέντρο κλινικών ερευνών με την διεξαγωγή έρευνας και ανάπτυξης νέων μορίων ή διαγνωστικών τεχνολογιών και πρωτοκόλλων.

Δυνατότητες υπάρχουν για την ανάπτυξη ειδικών διαγνωστικών υπηρεσιών πχ αύξηση των μοριακών/γονιδιακών τεστ καθώς και των εξετάσεων για προδιαθεσικούς παράγοντες αλλά και για την προώθηση της παροχής διαγνωστικών/απεικονιστικών υπηρεσιών στο εξωτερικό.

Για την ευδοκίμηση όμως των παραπάνω προοπτικών απαιτείται δικτύωση των εταιριών του κλάδου με στόχο τη διάχυση της τεχνογνωσίας αλλά και τη διασύνδεση της έρευνας με την παραγωγική διαδικασία.

9) Συσκευασία

Ο τομέας της συσκευασίας ισορροπεί ανάμεσα στην τάση αύξησης της κατά κεφαλή κατανάλωσης συσκευασίας λόγω μικρότερων νοικοκυριών, μείωσης κοινών γευμάτων, αυξημένων απαιτήσεων υγιεινής και ασφάλειας και συνολικά μείωσης της ζήτησης προϊόντων ευρείας κατανάλωσης εξαιτίας της οικονομικής κρίσης.

Η επίτευξη ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος θα προέλθει από τη συνεχή βελτίωση της λειτουργίας τους (πχ μείωση του κόστους των υλικών συσκευασίας χωρίς να μειώνεται η προστασία του προϊόντος ή να περιορίζεται η χρηστικότητά του) και την καινοτομία (πχ ένδειξη του απαραβίαστου, αύξηση της διάρκειας ζωής και της προστασίας των προϊόντων, κλπ).

Οι ελληνικές επιχειρήσεις θα πρέπει επιπλέον να συνειδητοποιήσουν ότι δραστηριοποιούνται σε ένα ευρύτερο περιβάλλον, που δεν περιορίζεται εντός των εθνικών συνόρων, και να προσανατολιστούν στην αναζήτηση απαιτούμενων συμπληρωματικών πόρων από τις διεθνείς αγορές (συμπληρωματικές υπηρεσίες/ α ύλες) πχ υπηρεσίες πιστοποίησης, στο βαθμό που οι πόροι αυτοί δεν παρέχονται ανταγωνιστικά στην Ελλάδα.