Δικαιολογημένη ή μη η ανησυχία των αποταμιευτών μεταφράστηκε σε εκροές καταθέσεων από το εγχώριο τραπεζικό σύστημα …με το καλημέρα.
Μόνο το Δεκέμβριο, σε ένα μήνα που συνήθως τα υπόλοιπα των καταθέσεων αυξάνονται, η μείωσή τους έφτασε στα 2,5 δισ. ευρώ.
Αν και ένα μέρος της πτώσης οφείλεται στην πληρωμή υποχρεώσεων προς την εφορία, το ποσοστό των κεφαλαίων που εξήλθαν του συστήματος λόγω της πολιτικής αβεβαιότητας εκτιμάται ότι δεν ήταν αμελητέο.
Το ίδιο κλίμα επικράτησε και στις πρώτες εργάσιμες ημέρες του 2015.
Σύμφωνα με πληροφορίες, οι εκροές έφτασαν στα επίπεδα των 2 δισ. ευρώ, ποσό που σε κάθε περίπτωση είναι απολύτως διαχειρίσιμο από το σύστημα.
Οι δύο κίνδυνοι
Οι καταθέτες στις ελληνικές τράπεζες κινδυνεύουν από τα εξής:
Πρώτον, από ένα «κούρεμα» καταθέσεων
Δεύτερον, από το ενδεχόμενο αλλαγής νομίσματος
Σε αυτή τη φάση και οι δύο αυτοί κίνδυνοι είναι περιορισμένοι. Από τη μία πλευρά, για να υπάρξει κούρεμα των καταθετών, θα πρέπει να προκύψει σημαντικό έλλειμμα κεφαλαίων για τις τράπεζες.
Μετά από δύο γύρους ανακεφαλαιοποίησης τέτοιο πρόβλημα δεν υπάρχει σήμερα. Εκτός κι αν μεγάλο ποσοστό των δανειοληπτών αποφασίσει ξαφνικά να προβεί σε στάση πληρωμών.
Τότε οι κεφαλαιακές απώλειες θα πρέπει να καλυφθούν από κάπου. Κι αν οι άλλες πηγές (κεφάλαια Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, νέο δάνειο από τρόικα, λοιποί πιστωτές τραπεζών) εξαντληθούν, τότε και μόνο τότε θα «πειραχθούν» καταθέσεις.
Ως προς το ενδεχόμενο επιστροφής στη δραχμή, αυτό εξαρτάται από τις αποφάσεις που θα ληφθούν αμέσως μετά το σχηματισμό κυβέρνησης στην Ελλάδα.
Παρά την πληθώρα των δημοσιευμάτων περί GRexit, η πλειονότητα των αναλυτών δε βλέπει ως βασικό σενάριο την έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ.
Θεωρεί ότι για να συμβεί αυτό θα πρέπει να προηγηθεί πλήρης ρήξη με την Ευρώπη και οι εταίροι μας να εκτιμήσουν ότι το κόστος μίας ελληνικής εξόδου είναι μικρότερο από το κόστος παραμονής της χώρας στο ευρώ με ένα ανανεωμένο πρόγραμμα στήριξης.
Τι κάνουν οι καταθέτες
Το κλίμα που έχει διαμορφωθεί τις τελευταίες ημέρες είναι λογικό να επηρεάζει την ψυχολογία των καταθετών.
Όπως σημειώνουν τραπεζικά στελέχη, ο μεγαλύτερος κίνδυνος στην παρούσα φάση δεν είναι άλλος από την πρόκληση πανικού στις τάξεις των αποταμιευτών.
Συγκεκριμένα, εάν υπάρξουν μαζικές αναλήψεις από τους καταθετικούς λογαριασμούς, το σύστημα μπορεί να μην είναι σε θέση να ανταποκριθεί στη ζήτηση για μετρητά.
Σε μία τέτοια περίπτωση, η επιβολή περιορισμών στις αναλήψεις είναι πιθανόν να επιτείνει το πρόβλημα, με ανυπολόγιστο πλήγμα στην εμπιστοσύνη.
Προς το παρόν δεν έχουν εκδηλωθεί τέτοιες συμπεριφορές. Η διαρροή καταθέσεων είναι ελεγχόμενη και έχει συντελεστεί με τους ακόλουθους τρόπους:
1) Λογαριασμός στο εξωτερικό
Ο καταθέτης με ένα απλό έμβασμα στέλνει τις καταθέσεις εκτός ελληνικού τραπεζικού συστήματος, σε λογαριασμό τράπεζας που εποπτεύεται από άλλη νομισματική αρχή.
Για να υπάρχει η προστασία θα πρέπει το πιστωτικό ίδρυμα να έχει έδρα στη ξένη χώρα και να μην είναι πχ. υποκατάστημα ελληνικής τράπεζας στο εξωτερικό.
Με τον τρόπο αυτό κάθε μέτρο που εφαρμόζεται για τις καταθέσεις στην Ελλάδα, δε θα επηρεάζει τις καταθέσεις που βρίσκονται στο λογαριασμό του εξωτερικού.
Οι κίνδυνοι:
Πρώτον, ο καταθέτης που «εξάγει» ευρώ από την Ελλάδα μπαίνει στο στόχαστρο των φορολογικών αρχών και μπορεί να υποστεί ελέγχους για την εξακρίβωση της προέλευσης των χρημάτων του.
Δεύτερον, σε περίπτωση εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ, ξένες κεντρικές τράπεζες ή πιστωτικά ιδρύματα του εξωτερικού μπορεί να αξιώσουν αποζημίωση για ζημιές που θα υποστούν από τη χώρα μας, μέσω κατάσχεσης ιδιωτικής περιουσίας Ελλήνων στο εξωτερικό.
Έτσι, πχ. θα μπορούσαν να «παγώσουν» καταθέσεις Ελλήνων που βρίσκονται εκτός Ελλάδος, έως ότου υπάρξει από άλλη πηγή αποζημίωση.
Αυτό το σενάριο έχει περιορισμένες πιθανότητες εφαρμογής, διότι μπορεί να προκαλέσει ντόμινο ανησυχιών σε ξένους καταθέτες από άλλες χώρες πέραν της Ελλάδας. Ωστόσο δεν μπορεί να αποκλειστεί.
Στην περίπτωση του «κουρέματος» της Κύπρου για παράδειγμα οι καταθέσεις Κυπρίων που βρίσκονταν εκτός κυπριακού τραπεζικού συστήματος δεν «πειράχθηκαν» καθόλου.
Κόστος: Σημειώνεται ότι η αποστολή εμβάσματος συνεπάγεται τη χρέωση με προμήθεια, η οποία εξαρτάται από το ποσό.
Εξάλλου, τα επιτόκια στις τράπεζες των ασφαλών χωρών είναι μηδενικά, σε αντίθεση με τις αποδόσεις στην Ελλάδα που κινούνται άνω του 1,5% στις προθεσμιακές καταθέσεις.
2) Αγορά κρατικού ή ιδιωτικού χρέους
Η λύση αυτή περιλαμβάνει την αγορά ομολόγων που έχουν εκδώσει ξένα κράτη ή ιδιωτικές εταιρείες.
Η αγορά αυτή μπορεί να γίνει μέσω υπηρεσιών είτε personal banking ή private banking, η χρήση των οποίων προϋποθέτει τη διάθεση κεφαλαίων τουλάχιστον της τάξης των 60.000 ευρώ και 250.000 αντίστοιχα.
Η ίδια δυνατότητα παρέχεται μέσω χρηματιστηριακών εταιρειών, όπου το ελάχιστο κεφάλαιο της επένδυσης μπορεί να κυμαίνεται σε χαμηλότερα επίπεδα.
Με την αγορά του ομολόγου, ο καταθέτης διασφαλίζει ότι οι καταθέσεις του δε θα «κουρευτούν» εάν υπάρξει τέτοια απόφαση για την Ελλάδα ή δε θα μετατραπούν σε δραχμές εάν αλλάξει το νομισματικό καθεστώς στη χώρα.
Ωστόσο, αναλαμβάνει τον κίνδυνο χρεοκοπίας του εκδότη, τη δυνατότητα δηλαδή του τελευταίου να καταβάλει τους τόκους και το κεφάλαιο στους πιστωτές του.
Κόστος: Για την αγορά και την πώληση ομολόγων ο επενδυτής θα πρέπει να καταβάλλει μία προμήθεια, η οποία υπολογίζεται ως ποσοστό επί του ποσού της συναλλαγής.
3) Αγορά αμοιβαίων κεφαλαίων
Εκτός ελληνικού τραπεζικού συστήματος μπορούν να εξέλθουν χρήματα και μέσω της αγοράς αμοιβαίων κεφαλαίων, ο θεματοφύλακας των οποίων βρίσκεται εκτός Ελλάδος.
Σε αυτήν την περίπτωση, οι καταθέσεις μετατρέπονται σε μερίδια αμοιβαίων κεφαλαίων και η μεταβολή τους εξαρτάται από την πορεία των επενδύσεων που πραγματοποιεί ο διαχειριστής τους.
Με τον τρόπο αυτό τα κεφάλαια του επενδυτή αποφεύγουν ένα ενδεχόμενο «κούρεμα» των καταθέσεων ή μία νομισματική αλλαγή στην Ελλάδα.
Η πιο ασφαλής επιλογή είναι η αγορά αμοιβαίων κεφαλαίων διαχείρισης διαθεσίμων, μέσω της οποίας τα κεφάλαια κατανέμονται κυρίως σε καταθέσεις τραπεζών του εξωτερικού και σε βραχυπρόθεσμους τίτλους.
Τόσο η απόδοση όσο και ο κίνδυνος απώλειας του κεφαλαίου σε αυτήν την περίπτωση είναι αμελητέος.
Το ρίσκο αυξάνεται ανάλογα με το είδος του αμοιβαίου κεφαλαίου που θα επιλεγεί, το οποίο μπορεί να είναι ομολογιακό, μεικτό ή μετοχικό, ενώ υπάρχει και η επιλογή των fund of funds, των αμοιβαίων κεφαλαίων που επενδύουν σε άλλα αμοιβαία κεφάλαια.
Κόστος: Επιβάλλεται προμήθεια εξόδου ή και εισόδου για την αγορά των αμοιβαίων κεφαλαίων, ανάλογα με την πολιτική του διαχειριστή, η οποία υπολογίζεται ως ποσοστό επί του ποσού της συναλλαγής.
4) Αγορά μετοχών
Μία εναλλακτική επιλογή με αυξημένο ρίσκο ως προς τη μεταβλητότητα της επένδυσης είναι η αγορά μετοχών σε ξένα χρηματιστήρια.
Σε αυτήν την περίπτωση μέσω μίας χρηματιστηριακής εταιρείας, μίας τράπεζας ή ενός άλλου διαχειριστή επενδύσεων, οι καταθέσεις χρησιμοποιούνται για την αγορά μετοχών.
Εάν ο θεματοφύλακας των μετοχών βρίσκεται εκτός Ελλάδος, τα κεφάλαια δεν επηρεάζονται από ενδεχόμενο «κούρεμα» καταθέσεων ή από αλλαγή νομίσματος.
Ωστόσο, υπάρχει το ρίσκο της απώλειας αρχικού κεφαλαίου λόγω της μεταβολής της τιμής της μετοχής.
Σημειώνεται πως επένδυση σε μετοχές μπορεί να γίνει και μέσω αμοιβαίων κεφαλαίων.
Κόστος: Οι συναλλαγές αυτές επιβαρύνονται με προμήθειες.
5) Τραπεζικές θυρίδες
Η τοποθέτηση χρημάτων σε τραπεζικές θυρίδες διασφαλίζει ότι τα χρήματα δε θα πειραχθούν εφόσον η χώρα αλλάξει νόμισμα ή εφαρμοστεί «κούρεμα» καταθέσεων.
Ωστόσο, υπάρχουν δύο κίνδυνοι:
Πρώτον, εάν κλείσουν για ένα διάστημα τα καταστήματα των τραπεζών, σε περίπτωση επιβολής περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων από τις αρχές, η πρόσβαση στη θυρίδα δε θα είναι δυνατή.
Δεύτερον, οι αρχές θα μπορούσαν να επιβάλλουν το άνοιγμα των θυρίδων να γίνεται παρουσία δικαστικού λειτουργού, ο οποίος να ελέγχει το περιεχόμενό τους και να εφαρμόζει τα ίδια μέτρα (μετατροπή στο νέο νόμισμα ή «κούρεμα») και στα χρήματα που βρίσκονται εκεί.
Αν και πρόκειται για ακραίο σενάριο, σε έκτακτες περιπτώσεις όπως αυτή της αλλαγής νομίσματος, δεν μπορεί να αποκλειστεί 100%.
Το κόστος ενοικίασης μίας θυρίδας εξαρτάται από το μέγεθός της και μπορεί να κυμαίνεται από 30 έως 150 ευρώ το χρόνο.
6) «Σεντούκι»
Η «κλασική» λύση για την προστασία καταθέσεων. Σε αυτήν την περίπτωση, τα χαρτονομίσματα ευρώ που διατηρούνται σε προσωπική κρυψώνα δεν επηρεάζονται από τα μέτρα που εφαρμόζονται στο τραπεζικό σύστημα.
Βέβαια, υπάρχει ο κίνδυνος της ληστείας, που μπορεί σε μία στιγμή να επιφέρει απώλεια της περιουσίας του καταθέτη.
Δεν ήταν λίγα τα περιστατικά το 2012, όταν περίπου 10 δισ. ευρώ βρίσκονταν σε «σεντούκια», που καταθέτες έπεσαν θύματα ληστείας και έχασαν τους κόπους μίας ζωής.
Σημείωση: Εννοείται πως υπάρχουν και άλλοι τρόποι μετατροπής καταθέσεων σε άλλου είδους στοιχεία, όπως πχ. η αγορά ακινήτου ή ράβδων χρυσού.
Στα πλαίσια του ρεπορτάζ ωστόσο, παραπάνω αναφέρονται οι πιο δημοφιλείς τρόποι ...εξόδου από το ελληνικό τραπεζικό σύστημα.